Darbuka – bęben kielichowy z Bliskiego Wschodu
Darabuka nazywana także durbakee, dumbec lub dumbelek – to bęben kielichowy, membranofon, używany głównie w muzyce Bliskiego Wschodu. Muzycy grają na tym instrumencie perkusyjnym od ponad dziesięciu wieków w rozległym regionie geograficznym obejmującym Egipt, Maroko, Algierię, Tunezję, Liban, Palestynę, Irak, Syrię i Turcję.
Słowo „darbuka” pochodzi prawdopodobnie od daraba, co w języku arabskim oznacza „uderzać”. Jednak wiele elementów ikonograficznych świadczy o istnieniu przodków tego instrumentu w starożytnym Egipcie, a także w Babilonie – z „bębnami do picia”, około 1100 r. p.n.e. – a nawet w kulturach sumeryjskich. Cywilizacje Anatolii, Mezopotamii i Azji Środkowej używały instrumentów z tej samej rodziny.
Gra na darbuce
Podczas gry darbuka jest trzymana oburącz w pozycji poziomej pod pachą oparta na biodrze, lub pomiędzy nogami (mniej popularnie). Przypominający klepsydrę lub kielich kształt bębna ma za zadanie ułatwić odpowiednie jego trzymanie. Wiele tego typu bębnów ma specjalny pas mocujący, dodatkowo ułatwiający grę.
Dźwięki
Trzy podstawowe dźwięki darbuki to dum, tek oraz ka:
- DUM (albo 'doum’) – to niski dźwięk wydobywany poprzez uderzenie prawą ręką w środek membrany darbuki.
- TEK – to wyższy dźwięk wydobywany poprzez szybkie uderzenie prawą ręką w brzeg membrany darbuki.
- KA – to dźwięk podobny do tek, ale wykonywany poprzez uderzenie lewą, a nie prawą, ręką na skraju membrany bębna.
Zespoły muzyczne grające w krajach Bliskiego Wschodu posiadają w składzie instrumentalnym co najmniej dwa takie bębny lub ich nieco większe wersje znane jako sumbati i dohola. Dzięki swoim dźwiękom dum i tek, bęben ten dotarł także do muzyki ludowej krajów niearabskich, takich jak Grecja i Jugosławia – poprzez wpływy Turcji. Do znanych muzyków grających na darbuce należą: Misirli Ahmet, Levent Yildirim, Hossam Ramzy, Said El-Artist, Burhan Öçal i Hamdi Akatay.
Turecki bębniarz Ahmet Misirli 20 lat temu wynalazł nowy styl gry zwany Split Hand, wykorzystujący pojedyncze palce do osiągnięcia niespotykanej zręczności i szybkości gry. Spowodowało to rewolucję tegoż instrumentu w Turcji, skąd pochodzą współcześni wirtuozi darbuki: Ahmet Misirli, Bünyamin Olguncan i Suat Borozan.
Budowa darbuki
Dawniej korpus darbuki wykonywany był z materiału ceramicznego, a naciąg – ze skóry koziej lub rybiej. Obecnie używa się najczęściej membran z plastyku oraz korpusów zrobionych z aluminium lub mosiądzu. Metalowe darbuki można podzielić na dwa rodzaje: model egipski o zaokrąglonych brzegach oraz model turecki o zewnętrznym systemie strojenia. Brzmienie darbuki jest ciekawe, szkliste; jest ona też bardzo donośna. Instrument ten jest nadal produkowany przez rzemieślników na całym Bliskim Wschodzie, a także przez profesjonalne warsztaty w krajach takich jak Egipt, Liban, Turcja, Grecja, a nawet Rosja i USA.
Od folku do klasyki
Choć przez wiele dekad darbuka była uważana za instrument muzyki ludowej, na początku XX wieku zaczęła być wykorzystywana również w muzyce klasycznej. Darbuka pojawia się jako instrument wielu zespołów grających podczas Arabskiego Kongresu Muzycznego, w 1932 roku, w Narodowej Akademii Muzycznej w Kairze w Egipcie. Dalej na północ, Hasan Tahsin Parsadan, muzyk urodzony w Kars w Turcji, wprowadził darbukę do osmańskiej muzyki klasycznej na początku XX wieku. Zachodni muzycy, tacy jak Hector Berlioz (1855-58), włączyli darbukę do swojej opery Les Troyens, podczas gdy Darius Milhaud wykorzystał ją w suicie symfonicznej skomponowanej w 1932 roku.
W latach 60. i 70. ubiegłego wieku darbuka zaczęła zajmować pozycję głównego instrumentu perkusyjnego w muzyce Bliskiego Wschodu, miejsce od dawna zajmowane przez riq, rodzaj tamburynu i bendir.
Bęben ten we współczesnym świecie kojarzony jest głównie z rozrywką – weselami, spotkaniami towarzyskimi i pokazami tańca brzucha (które odbywają sie głównie w krajach takich jak Liban, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt i Turcja).